Trong các nguyên nhân gây khó thở do chèn ép đường thở hay gặp như: ung thư trung thất, các khối u cạnh khí quản, bướu giáp… thì nguyên nhân hay gặp nhưng cũng ít được chú ý nhất là bướu giáp.
Khi nói đến bướu giáp, nhiều người lo ngại nhất là biến chứng cường giáp và hóa ác, ít người chú ý đến khả năng lớn nhanh của bướu, nhất là những bướu giáp ở vùng dịch tễ và những vùng thiếu Iode trong khẩu phần hằng ngày.
Tuyến giáp bình thường cân nặng khoảng 30 gam, khi phát triển thành bướu nó tăng khối lượng lên rất nhiều, có những trường hợp lên đến 400-500 gam. Tuy nhiên sự chèn ép của bướu giáp vào khí quản và gây khó thở không chỉ phụ thuộc vào khối lượng của bướu mà còn do vị trí, vì khoang trung thất trước khá hẹp nên các bướu giáp thòng dù khối lượng nhỏ cũng dễ dàng gây chèn ép. Những bướu giáp phát triển lên trên ra trước cổ thường ít chèn ép hơn và cũng dễ phát hiện hơn.
Khi chèn ép vào khí quản, trong thời kỳ đầu bướu giáp thường gây khó thở, thở vào chậm và khò khè giống bệnh nhân hen phế quản. Tuy nhiên cũng cần phải phân biệt với dạng khó thở chức năng trong những trường hợp loạn cảm thành họng do viêm xoang sàng hoặc viêm họng mạn tính – là triệu chứng rất hay gặp ở phòng khám.
Công việc chẩn đoán bệnh không khó, chỉ cần bệnh nhân và thầy thuốc chú ý đến trạng thái này là có thể phát hiện được ngay. Ngoài ra, sẽ dễ dàng hơn khi có sự trợ giúp của các phương tiện chẩn đoán cận lâm sàng hiện đại như X-quang, siêu âm…; có thể thấy hình ảnh khí quản bị chèn ép hoặc đẩy lệch với phim X-quang chụp nghiêng.
Một số trường hợp, nếu nghi ngờ ung thư tuyến giáp, nhất là bướu giáp chèn ép gây khó thở trên bệnh nhân lớn tuổi, chúng ta cần cho bệnh nhân làm xạ hình tuyến giáp với Iode đồng vị phóng xạ 131. Những trường hợp dị ứng với Iode có thể dùng Technicium 99, tuy nhiên độ đặc hiệu của Technicium 99 đối với tuyến giáp không cao bằng Iode 131. Kết quả xạ hình tuyến giáp thường cho phép người thầy thuốc phát hiện những hạch di căn cạnh máng cảnh để có thái độ xử trí khi phẫu thuật.
Ở một số bệnh viện và trung tâm có phương tiện chẩn đoán hiện đại, bệnh nhân có thể được làm nội soi phế quản bằng ống nội soi mềm. Với ống nội soi mềm, chúng ta quan sát được khí quản bị chèn ép từ ngoài vào do bướu giáp hay bị thâm nhiễm làm tắc đường thông khí, hoặc liệt thanh quản do ung thư tuyến giáp xâm lấn.
Mổ cấp cứu: Được thực hiện khi bệnh nhân bị khó thở cấp, thông thường do ung thư tuyến giáp ăn lan vào khí quản hoặc bướu giáp thể nang có xuất huyết bên trong lớn nhanh gây chèn ép… Tuy nhiên do phải tiến hành phẫu thuật trong tình trạng khẩn cấp, nên kết quả thường hạn chế. Phẫu thuật thường được áp dụng là: mở khí quản khai thông đường thở, cắt toàn bộ bướu giáp hay phẫu thuật làm sạch trong trường hợp ung thư tuyến giáp ở giai đoạn muộn và bệnh nhân đến trễ.
Mổ theo chương trình: Một chỉ định khác là ung thư tuyến giáp chèn ép vào khí quản, phẫu thuật cắt toàn bộ tuyến giáp kết hợp với nạo hạch cổ hai bên và xạ trị với Iode 131 bổ sung đã cứu sống được rất nhiều bệnh nhân. Với việc chuẩn bị bệnh nhân kỹ càng, có sự tham gia của nhiều chuyên khoa như: nội tiết, tim mạch, gây mê hồi sức…, việc mổ theo chương trình thường cho kết quả tốt và triệt để.
Phần lớn bệnh nhân đều ở hai trạng thái: một là lo lắng quá mức, mặc dù nguyên nhân gây khó thở không phải là bướu giáp mà chỉ là cảm giác vướng, nuốt nghẹn do loạn cảm thành họng vì viêm xoang, viêm họng mãn. Số còn lại thì thờ ơ không chú ý gì cả, thậm chí không đến khám bác sĩ nội khoa. Họ chỉ thật sự lo lắng khi khối u đã quá to, cứng và lấn vào khí quản, không thở được. Cả hai thái độ trên đều không tốt, cần đi khám bệnh khi thấy bướu giáp và cả lúc nghi ngờ có bướu gây khó thở, nhưng cũng không nên cực đoan khẳng định mình bị bướu chìm hay đại loại một bệnh gì đó không có trong thực tế.
PGS-TS-BS Nguyễn Hoài Nam
(Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh)