Cuộc đua sản xuất máu nhân tạo
Sạch sẽ, rẻ tiền, sẵn có và dễ bảo quản – đó là những ưu điểm hàng đầu của máu nhân tạo. Chính nhờ những ưu điểm vượt trội này mà máu nhân tạo đã trở thành một mặt hàng “nóng” trước cơn sốt máu ngày càng trầm trọng ở khắp các bệnh viện trên toàn thế giới. Đồng thời, việc đầu tư vào sản xuất máu nhân tạo cũng hứa hẹn sẽ mang lại một khoản lợi nhuận khổng lồ cho các công ty sinh dược học.
>> Món ăn dành cho người bị thiếu máu
>> Nhóm máu tiết lộ sức khỏe của bạn
Vị cứu tinh trong các bệnh viện
Theo thống kê, mỗi năm thế giới cần khoảng 50 triệu lít máu để truyền cho người bệnh. Hiện nguồn máu này được lấy từ người tình nguyện, người bán máu… Tuy nhiên, lượng máu này chỉ đáp ứng được một phần rất nhỏ nhu cầu điều trị. Có thể nói, những lợi ích về việc sử dụng máu nhân tạo rất lớn, tới mức tất cả các bệnh viện ở Mỹ đã chấp nhận vô điều kiện để cho các công ty sinh hóa dược thử nghiệm lâm sàng giai đoạn IV (thử nghiệm trên người tình nguyện trước khi đưa ra thị trường) các sản phẩm máu nhân tạo mới.
Lợi nhuận kếch xù từ một cuộc cách mạng trong y học
Thông thường, một đơn vị máu hiến tặng sau khi được lọc và ly tâm thành các sản phẩm chuyên biệt như plasma, các yếu tố đông máu, các hồng cầu, các yếu tố miễn dịch và các protein có giá bán sỉ lên đến hàng trăm USD cho 1 miligam. Nghĩa là 1 đơn vị máu sau khi được “đóng gói” lại, tổng giá trị các thành phần chiết tách ra sẽ lên đến hàng ngàn USD. Với cái giá này và một thị trường khan hiếm như hiện nay thì việc đầu tư vào nghiên cứu, chế tạo, sản xuất máu nhân tạo được các hãng sinh hóa dược hàng đầu ở phương Tây và Mỹ xem là một món hời nhãn tiền.
Thực tế, cuộc tìm kiếm để tạo ra máu nhân tạo từ lâu đã được xem là một vấn đề thương mại lớn. Hơn 1 tỷ bảng Anh đã được sử dụng cho mục đích này trong suốt 20 năm qua. Tuy nhiên, máu là một sản phẩm đặc biệt, đòi hỏi những yêu cầu rất khắt khe: an toàn đối với cơ thể, có thể sử dụng cho tất cả các bệnh nhân, dễ bảo quản và ngoài ra còn phải rẻ tiền. Chính vì vậy, nhiều công ty đã gặp thất bại ngay cả ở khâu cuối cùng. Đơn cử như máu nhân tạo Fluosol của Mỹ từng được Cơ quan Quản lý dược phẩm và thực phẩm Mỹ (FDA) cấp giấy phép lưu hành năm 1989. Nhưng đến năm 1993, sau khi đã được truyền cho 13.000 bệnh nhân thì nó bị rút giấy phép vì để lại tác dụng phụ nguy hiểm. Tuy nhiên, tất cả các thất bại trên vẫn không ngăn cản được việc hiện có ít nhất 10 công ty đang chạy đua trong việc cho ra đời sản phẩm máu nhân tạo theo cách của riêng mình.
Đi đầu phải kể đến Công ty Biopure với sản phẩm máu nhân tạo hemopure. Hemopure là một dung dịch hemoglobin polymer hóa chiết xuất từ máu bò. Hemopure do Biopure có đặc điểm là ít nhớt hơn máu người vì nó gồm các phân tử nhỏ dễ vượt qua các chướng ngại hơn hồng cầu và mang trực tiếp oxy đến các mô theo phương cách hoàn toàn mới. Các nhà khoa học thuộc dự án Phát triển máu nhân tạo châu Âu cho biết, trong thời gian 3 năm tới, loại máu này sẽ được cung cấp cho các bệnh viện châu Âu vì nó đã chứng minh được tính hiệu quả. Hiện công ty này đang mở rộng dây chuyền sản xuất ở nhiều nước châu Âu – nơi có nguồn nguyên liệu sản xuất phong phú, dồi dào. Trong máu những con bò được nuôi tại đây, người ta nhận thấy dẫn chất hemoglobin cao gấp 50 lần so với máu người.
Áp dụng những thành tựu nghiên cứu mới nhất và được Bộ Quốc phòng Mỹ (DARPA) tài trợ tới 1,95 triệu USD, Công ty Arteriocyte ở bang Ohio, Mỹ cũng đã cho ra lò những mẻ máu nhân tạo đầu tiên được sản xuất từ tế bào dây rốn. Họ vừa đưa các mẫu máu lên trình FDA để đánh giá và kiểm tra độ an toàn. Theo TS. Don Brown, một chuyên gia của Arteriocyte, họ đã lấy tế bào gốc ở dây rốn người – thứ thường bị bỏ đi sau những ca sinh rồi biến nó thành tế bào máu với số lượng lớn nhờ kỹ thuật mô phỏng chức năng của tủy xương.
Nhờ kỹ thuật này mà từ 1 dây rốn người có thể tạo ra lượng máu đủ để truyền cho 3 bệnh nhân bị mất máu nặng. Chi phí sản xuất máu hiện nay vào khoảng 5.000 USD mỗi pint (0,57 lít). Nếu quy mô sản xuất tăng lên, công ty này có thể hạ giá thành xuống tới mức 1.000 USD/pint hoặc thấp hơn nữa. Đó là chưa kể, các chuyên gia còn đang tiếp tục cải tiến công nghệ để mỗi dây rốn có thể tạo ra lượng máu lớn hơn mức hiện nay. Với tính toán này, khi sản phẩm chính thức được bán ra trên thị trường thì doanh thu mỗi năm của công ty sẽ lên tới hàng tỷ USD.
Cùng tham gia vào cuộc chạy đua toàn cầu nhằm tìm kiếm một loại máu thay thế, các nhà khoa học Anh thuộc Đại học Edinburgh và Bristol đã tạo ra hàng nghìn triệu tế bào hồng cầu từ tế bào gốc ở tủy sống. Trong khi đó, các nhà khoa học Canada thuộc Đại học McMaster lại tạo ra máu từ tế bào gốc của da. Đáng chú ý, một công ty dược của Nhật Bản còn tìm ra phương pháp chế tạo albumin bằng cách thay đổi gen. Hiện họ đang thực hiện những thí nghiệm lâm sàng và chuẩn bị đưa vào sản xuất hàng loạt albumin-heme theo công nghệ này.
Thậm chí, có công ty còn phát minh ra máu dưới dạng chất dẻo. Loại máu này được chế tạo từ các phân tử chất dẻo mà trong nhân của nó có một nguyên tử sắt có khả năng vận chuyển khí oxy đi khắp cơ thể giống như hemoglobin. Đây là một hỗn hợp chất lỏng có màu đỏ thẫm trông giống như mật ong. Theo các nhà phát minh, loại máu nhân tạo này rất nhẹ, dễ dàng vận chuyển, không cần phải giữ lạnh và có thể lưu trữ lâu dài.
Xem ra, các nỗ lực chạy đua để trình làng một sản phẩm máu nhân tạo có nhiều tính chất ưu việt nhất của các nhóm nghiên cứu và các công ty dược phẩm đang hứa hẹn sẽ mang lại một cuộc cách mạng trong y học mà người hưởng lợi không chỉ là các công ty với khoản tiền kếch xù thu được. Những người bệnh nhờ thế cũng sẽ có cơ may được cứu sống nhiều hơn!
Lê Thái An (Theo Wired Magazine)
>> Bệnh gút làm giảm chức năng sinh lý nam giới
>> Mối liên quan gen và gout
